Dentalni
plak je nemineralizirana bakterijska nakupina na zubima i drugim
tvrdim strukturama u ustima. Otprilike 70% volumena plaka se sastoji
od bakterijskih stanica. Ostalo su proteini i ekstracelularni
polisaharidi koji se ponašaju kao kalup za stanične sastojke. Plak
sadržava i mali broj epitelnih i bijelih krvnih stanica koje su tamo
stigle iz sulkusne tekućine. Točan strukturni, bakteriološki i
bikemijski sastav plaka ovisi o koncentraciji bakterija, mjestu
nastanka i vremenu stvaranja plaka, prirodi flore koja se natječe s
bakterijama za život, kisiku i dostupnosti hranjivih tvari te
prisutnosti parodontne bolesti.
Prvi
sloj koji se prima na očišćeni zub zove se pelikula. To je film
bez strukture sastavljen od glikoproteina koji su se primili na
površinu kristala hidroksiapatita i nastaje već 20 minuta nakon
čišćenja zuba. Formiranje pelikule prati bakterijska kolonizacija
jer one adheriraju na pelikulu. Nakon 3 do 4 sata nastaje tanki sloj
plaka sastavljenog od uglavnom Gram-pozitivnih koka (uglavnom
streptokoka). Oni ostaju dominantni mikroorganizmi sljedećih 7 dana.
Nakon 7 dana filamenti, fusobakterije i spirili su nađeni u većem
broju. Kako plak postaje zreo pojavljuju se spirohete i filamentozne
bakterije, pogotovo roda Actinomyces (i one mogu postati
predominantne).
Vrlo
je vjerojatno da postoji nekoliko mehanizama bakterijske adherencije.
Streptococcus sanguis je prilagođen za prijanjanje na hidroksiapatit
i među prvim je bakterijama koje se nalaze u najdubljim slojevima
plaka. Neki organizmi su u interakciji sa sastojcima sline koji ima
služe kao materijal za povezivanje. Pojava Streptococcus mutansa u
plaku ovisi o sukrozi od koje on sintetizira ekstracelularne
polisaharide za povezivanje. Sinteza površinskih polimera može
također utjecati na sposobnost bakterije da se veže za drugu
bakteriju ili vrstu. U zrelom plaku se nalazi preko 200 vrsta
bakterija.
Smatra
se da je gingivitis prije rezultat kvantitativnih promjena u plaku ,
nego da je posljedica pojačanog umnožavanja specifičnih
mikroorganizama. Parodontitis je uzrokovan subgingivalnim
nakupljanjem ovih bakterija. Kompozicija ovog plaka se se razlikuje
od sastava plaka na vidljivim površinama zuba. Na primjer, u
subgingivnom plaku gram pozitivne bakterije se nalaze u manjem broju,
a gram negativne u većem broju u usporedbi sa supragingivnim plakom
(i sl.).
Mehanizmi kojima
bakterije uzrokuju upalu i uzrokuju oštećenje tkiva su vrlo
kompleksni. Smatra se da je bakterijska invazija tkiva relativno
nevažna. Umjesto toga, oštećenje tkiva se možda događa zbog
prolaska različitih topivih supstanci koje su bakterije proizvele.
Ovi toksini iz dentalnog plaka imaju široki spektar utjecaja
(enzimska razgradnja tkiva, kemotaktični i antigenski efekti,
aktivacija ili supresija upalnih i imunih mehanizama, stimulacija ili
resorpcija kosti).
